Για τις πυρκαγιές της Πεντέλης

Για τις πυρκαγιές της Πεντέλης

[Αιτίες και γιατροσόφια]

Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Στο κείμενο αυτό παραθέτω τις προσωπικές μου απόψεις όπως αποκρυσταλώθηκαν από την 18-ετή διαβίωσή μου στη Νέα Πεντέλη και την 50-ετή στη βόρεια Αθήνα. Οι συζητήσεις με δημοτικούς παράγοντες, πυροσβέστες (εθελοντές και μόνιμους), πιλότους ελικοπτέρων, στελέχη των Οικολόγων Πράσινων και του συλλόγου Προστασίας Περιβάλλοντος και Ρεματιάς Πεντέλης – Χαλανδρίου καθώς και οι συχνές βόλτες στην Πεντέλη αποτέλεσαν πηγή πολύτιμων πληροφοριών. Καθοριστική επίσης υπήρξε και η επί τόπου μαρτυρία της πυρκαγιάς του 2009 καθώς και οι άμεση πληροφόριση που είχα σχετικά με την πυρκαγιά του 2007. Αφορμή για το γράψιμο του κειμένου αυτού ήταν η καταστροφική πυρκαγιά του Ιουλίου 2018 που κατέκαψε τραγικά το Νέο Βουτσά και  το Μάτι.

Tο κείμενο αφορά την Πεντέλη και μόνον. Κάθε μεταφορά της εμπειρίας σε άλλα βουνά της Ελλάδας γίνεται με δική σας ευθύνη.

 

Το κείμενο έχει διαρθρωθεί ως εξής: Παρουσιάζονται σε κεφάλαια οι 6 βασικές αιτίες της κακοδαιμονίας του βουνού της Πεντέλης και στο τέλος κάθε κεφαλαίου παρουσιάζονται τρόποι επιδιόρθωσης.
 

Β. ΑΙΤΙΕΣ ΚΑΙ ΤΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΓΙΝΕΙ

1.       Αποψίλωση δασικής υπηρεσίας, αρχής γενομένης το 1998

Η απόφαση Σημίτη, με αρμόδιο υπουργό τον Στέφανο Τζουμάκα, το 1998 να μεταφέρει την αρμοδιότητα των δασικών πυρκαγιών από τη δασική υπηρεσία στην πυροσβεστική υπήρξε τραγικά λανθασμένη. Ηδη από το έτος 2000 οι δασικές πυρκαγιές και τα καμένα στρέμματα κατ’ έτος αυξήθηκαν κατακόρυφα ξεπερνώντας συχνά τα 1.000.000 καμένα στρέμματα το χρόνο!

Σε συνδυασμό με τις προσπάθειες που έγιναν το 2001 να αλλαχτεί το άρθρο 24 του συντάγματος που προστατεύει τα δάση, δημιουργούνται υπόνοιες ότι η απόφαση αυτή ήταν προμελετημένη ενέργεια προκειμένου να μειωθεί η δασική έκταση της χώρας προς όφελος κάθε λογής οικοδομικών και άλλων συμφερόντων. Τι άλλο μπορεί να δικαιολογήσει τη διαχρονική εμμονή σε αυτό το λάθος;

Είναι πασιφανές ότι τα πρώτα λεπτά, η πρώτη μισή ώρα το πολύ μετά την αρχική σπίθα, θα κρίνει σε μεγάλο βαθμό την επιτυχία ή όχι μιάς επέμβασης σε δασική πυρκαγιά. Οι δασικές υπηρεσίες φροντιζαν όλο τον χρόνο και "πονούσαν" για τα δάση.

Η πυροσβεστική υπηρεσία δε διαθέτει τα ειδικά Umimogs (δασικά φορτηγά) με πυροσβεστική δυνατότητα που θα ανέβουν σε κακοτράχαλους και στενούς χωματόδρομους για να πλησιάσουν τις εστίες, ούτε γνωρίζουν να προσανατολιστούν άμεσα στα δύσβατα μέρη των δασών. Επίσης, δεν είναι επιφορτισμένη με την συντήρηση των δασικών δρόμων οι οποίοι έχουν εγκαταλειφθεί στο έλεός τους στην Πεντέλη και πανελλαδικά. Σπάνια συντηρούνται, κυρίως πριν από τα τοπικά πανηγύρια στα ορεινά εκκλησάκια!

 

- Τι πρέπει να γίνει;

Σταδιακή ενίσχυση της δασικής υπηρεσίας και επαναφορά της άμεσης επέμβασης της δασοπυρόσβεσης σε αυτήν.

Αμεσα, και πριν φύγουν από την υπηρεσία οι τελευταίοι έμπειροι δασικοί υπάλληλοι, η δασική υπηρεσία θα πρέπει να ενισχυθεί και να αποκτήσει την πρώτη αρμοδιότητα για την επέμβαση στις δασικές πυργαγιές με μόνιμο προωπικό. Ας παραμείνει υπό τον γενικό συντονισμό της Πυροσβεστικής υπηρεσίας, έχοντας όμως την πρωτοβουλία για τις πρώτες ενέργειες στις φωτιές σε δάσος. Να συντηρεί με κατάλληλα μηχανήματα τους δασικούς δρόμους όλο το χρόνο. Να συνεργάζεται με τον στρατό για χειμερινούς καθαρισμούς καθώς και στην πυρόσβεση, όπου είναι εφικτό.

 

2.       Ενασχόλιση ενόπλων δυνάμεων

Θυμάμαι ότι, όταν έκανα η θητεία μου, συχνά πηγαίναμε περιπάτους στο κοντινό βουνό με πετσέτες, παγούρια και γάντια και κάναμε εικονικές ασκήσεις κατάσβεσης πυρκαγιάς. Ενας ξάδελφός μου, το 1984 που υπηρετούσε στο ναυτικό, μεταφέρθηκε με ελικόπτερο στη Θάσο για να βοηθήσει στην κατάσβεση των μεγάλων πυρκαγιών που έκαψαν τότε το καταπράσινο αυτό νησί.

Από το έτος 2000 και μετά μαθαίνω ότι αυτή η πρακτική έχει σταματήσει. Ισως κάποιοι να θέλουν να κρατήσουν τους φαντάρους μας στην «τρίχα» και ατσαλάκωτους για να είναι ετοιμοπόλεμοι να αντιμετωπήσουν τον όποιον πιθανό πραγματικό εχθρό;

- Τι πρέπει να γίνει;
 

Επαναφορά της ενασχόλησης των ενόπλων δυνάμεων στη δασοπυρόσβεση και πυροπροστασία.
Νομίζω ότι η παράγραφος αυτή δε χρειάζεται περαιτέρω ανάλυση: Ενεργή συμμετοχή, συχνές ασκήσεις, βοήθεια τον χειμώνα σε δασικούς καθαρισμούς.

 

 

3.       Ανυπαρξία αντιπυρικών ζωνών & δρόμων

Ενα πεδίο συνεχούς αντιπαράθεσης και διχογνωμιών: Αποδίδουν οι αντιπυρικές ζώνες ή όχι;

Τα κουκουνάρια και τα ξερά κλαδιά ταξιδεύουν φλεγόμενα με τον άνεμο μέχρι και 100 ή 200 μέτρα. Τι νόημα έχει η αντιπυρρική ζώνη των 30-50 μέτρων πλάτους; Θα την διαβεί η φωτιά σε 5 λεπτά.

Αυτά είναι σε σύνοψη τα επιχειρήματα πολλών, μεταξύ των οποίων και καταξιωμένοι δασολόγοι και πυροσβέστες.

Στα παραπάνω έχω να αντιπαραθέσω αεροφωτογραφία από περιοχή πάνω από τη Μάνδρα (μεταξύ Παλαιοχωρίου και Αγ. Σωτήρα) όπου σαφώς φαίνεται ότι δασικός χωματόδρομος ανέκοψε φωτιά, που σε αντίθετη περίπτωση θα εξαπλωνόταν.

Δορυφορική φωτογραφία της Google το 2018: Περιοχή βορειοδυτικά της Μάνδρας

Επίσης, το 2008 ο δρόμος της Περιφερειακής Υμηττού (ΑΤΤΙΚΗ ΟΔΟΣ) από μόνος του σταμάτησε την επέκταση δασικής πυρκαγιάς που φλεγόταν στον Υμηττό από το να περάσει προς την πόλη της Αγίας Παρασκευής.

Η ύπαρξη και μόνον μιάς αντιπυρικής ζώνης δε σημαίνει ότι εξασφαλίζει το σταμάτημα της φωτιάς. Δίνει όμως δυνατότητες και ελπίδα πιθανής ανακοπής της ή έστω σημαντικής ανάσχεσής της.

Αν η Λεωφόρος Μαραθώνος είχε δεξιά και αριστερά μιά ζώνη 20 μέτρων χωρίς πεύκα, φυτεμένη με βραδύκαυστα φυτά, π.χ. ακακίες, χουρμαδιές, πικροδάφνες είστε σίγουροι ότι η φωτιά θα περνούσε με την ίδια ευκολία που πέρασε τον Ιούλιο του 2018 από τα δυτικά προς το Μάτι;

Η γνώμη μου είναι ότι θα δινόταν στην πυροσβεστική υπηρεσία ένα μέτωπο δράσης με πιθανότητες επιτυχίας. Ακόμα και άν η φωτιά τελικά περνούσε στην απέναντι πλευρά, σίγουρα θα καθυστερούσε παραπάνω, μπορεί να περνούσε σε 1-2 σημεία αντί σε 4-5 ταυτόχρονα. Αυτό ίσως να έκανε τη διάφορα στον αριθμό των θυμάτων.

- Τι πρέπει να γίνει;

Δημιουργία αντιπυρικών ζωνών εκατέρωθεν των δρόμων καθώς και σε άλλες επιλεγμένες θέσεις.

Ολοι οι δρόμοι που διέρχονται από δασικές περιοχές πρέπει να έχουν μία ζώνη 15-20 μέτρων εκατέρωθεν απαλλαγμένη από εύφλεκτα φυτά. Παραδείγματα:

- Η Λεωφόρος Μαραθώνος, η Λεωφόρος Διονύσου – Νέας Μάκρης, ο δρόμος Πεντέλης - Νέας Μάκρης, καθώς και ο δρόμος Νέας Πεντέλης - Κηφισσιάς. Ειδικά γι‘ αυτόν τον τελευταίο έχω να σχολιάσω το εξής:

Ελαβα μέρος σε πολλές αναδασώσεις μετά τη φωτιά του 2007 που έκαψε την περιοχή αυτή. Μου έκανε εντύπωση ότι:

- Αναδασώναμε πάλι κυρίως με πεύκα (μόνον λίγες βελανιδιές, πικροδάφνες και άλλα φυτά κάνανε για πρώτη φορά την εμφάνιση τους στην αναδάσωση αυτή)

- Φυτεύανε τα πεύκα (προσωπικά το απεφύγα αυτό) σε τρύπες που φτάναν σε απόσταση 1μ. από την άκρη του δρόμου! Τα δένδρα αυτά, εκτός του ότι καταργούν κάθε έννοια αντιπυρρικής ζώνης αποτελούν κίνδυνο και για τους οδηγούς καθότι, τώρα που μεγάλωσαν, μειώνουν την ορατότητα στις στροφές και μικραίνουν το ενεργό πλάτος του οδοστρώματος για τα οχήματα. Κάνουμε δηλαδή του αντίθετο του λογικού. Λογικό θα ήταν να αφήσουμε μιά ζώνη 15 μέτρων εκατέρωθεν του δρόμου χωρίς δένδρα και μόνο με πολύ χαμηλη βλάστηση. Παράλληλα, θα πρέπει να καθαρίζουμε συχνά τη ζώνη αυτή ώστε και τα χόρτα να παραμένουν σε χαμηλό ύψος.

Δεύτερο παράδειγμα: Η φωτιά του 2009 ξεκίνησε από το Γραμματικό και για να φτάσει στην Πεντέλη έκανε δύο μέρες περίπου. Ο τότε (και νυν) δήμαρχος Πεντέλης είχε δηλώσει ότι θα παρατάξει τα πυροσβεστικά στη Λεωφ. Διονύσου – Νέας Μάκρης και θα ανακόψει τη φωτιά. Δεν τα κατάφερε και η φωτιά πέρασε στο βουνό και έφτασε στις νότιες πλαγιές κατακαίωντας παρθένες περιοχές, όπως ο χώρος γύρω από τα αρχαία λατομεία, και συνέχισε μέχρι τον οικισμό της παλαιάς Πεντέλης.

Αν ο η λεωφόρος Διονύσου – Νέας Μάκρης είχε μία αποψιλομένη ζώνη πλατους 15-20 μ. σε κάθε πλευρά του δρόμου δεν θα έδινε τη δυνατότητα στην πυροσβεστική να δράσει με πιθανότητες επιτυχίας;  Δεν έγινε αυτό, διότι τα ψηλά πεύκα, που σχεδόν σκέπαζαν τον δρόμο εκατέρωθεν, ανάγκασαν την πυροσβεστική να αποτραβηχθεί πριν δώσει μάχη!

Ο παραλογισμός της πυκνότατης αναδάσωσης συνεχίστηκε και το 2010 και το 2011 με τη συνδρομή ραδιοφωνικών σταθμών και μυριάδων πεύκων (μαζί με λίγες βελανιδιές, πικροδάφνες και άλλα φυτά). Χαρακτηριστικά θυμάμαι να φυτεύουνε πεύκα δίπλα στους κρουνούς πυρόσβεσης του νοσοκομείου Παίδων Πεντέλης! Δείτε την παρακάτω φωτογραφία από την αναδάσωση αυτή:

Δηλαδή, όταν τα δένδρα μεγαλώσουν, και να θέλει ο πυροσβέστης να χρησιμοποιήσει τις πυροσβεστικές βάνες θα δυσκολευτεί αφάνταστα διότι τα πυκνά δένδρα θα κρύβουν το πεδίο του και την κοντινή πρόσβαση στον κρουνό με το όχημα!

Τέλος, να πούμε ότι η δημιουργία μεγάλων αντιπυρικών ζωνών στο βουνό θα μπορούσε να διατηρηθεί με περιορισμένη κτηνοτροφία μέσα στην αντιπυρική ζώνη. Ετσι θα είχαμε και μια ήπια δραστηριότητα στο βουνό (βλ. κεφ. 5) και τη διατήρηση των φυτών στην αντιπυρική ζώνη σε πολύ χαμηλό ύψος. Αυτά για την Πεντέλη μας που συνορεύει & εφάπτεται στην πρωτεύουσα της χώρας.

 

4.       Εγκατάλειψη κορυφής βουνού

Tο 2005 είχα επισκεφθεί τη κορφή του βουνού. Συνάντησα τότε ένα στρατιωτικό τζιπ εκεί με δύο φαντάρους που φυλούσαν σκοπιά. Δεν ξέρω πότε εγκαταλείφθηκε αυτή η τακτική…. Το 2018, αν υπήρχε παρατήρηση της φωτιάς από την κορυφή του Πεντελικού, θα βοηθούσε πολύ στο ξεκαθάρισμα της κατάστασης (αρχικά υπήρχε σύγχυση ότι οι καπνοί οφείλονταν στη φωτιά της Κινέτας).

- Τι πρέπει να γίνει;

Θα πρέπει, με βάρδιες, να υπάρχει πάντοτε σκοπιά στην κορυφή του βουνού με συνεχή επικοινωνία με τον στρατό, τη δασική υπηρεσία και την Πυροσβεστική.

 

5.       Απουσία μόνιμης δραστηριότητας στο βουνό

Από τότε που σταμάτησε η νόμιμη λατόμευση του μαρμάρου (γιατί η παράνομη εξακολουθεί ακόμα) σταμάτησαν οι νέες πληγές από λατομεία αλλά, με αρχή τη μεγάλη φωτιά του 1981, οι πυρκαγιές έχουν καταφάει το βουνό 2 και 3 φορές σε κάθε περιοχή. Εχει γίνει πλέον σαν τα βουνά των Κυκλάδων!

- Τι πρέπει να γίνει;

Πιστεύω πως αν υπήρχε μια περιορισμένη, οικολογική, ήπια δραστηριότητα στο βουνό θα μπορούσε να αποτελεί μια έμμεση φύλαξη της περιοχής. Τέτοιες δραστηριότητες θα μπορούσαν να είναι:

   -  Μάζεμα ρετσινιού

   -  Περιορισμένη κτηνοτροφία σε αντιπυρικές ζώνες (βλ. κεφ. 3)
   -  Λατόμευση μαρμάρου με χειρωνακτικά μέσα μόνον, αναβιώνοντας την τεχνική των αρχαίων λατόμων. Φανταστείτε μια πολύ περιορισμένη εξόρυξη μαρμάρου για χρήση από καλλιτέχνες που θέλουν να φτιάξουν αγάλματα, χρησιμοποιώντας την τεχνική του χρυσού αιώνα, όπως έχει εξαιρετικά αποδοθεί από τον Μανώλη Κορρέ στο βιβλίο του «Από την Πεντέλη στον Παρθενώνα».

Μια τέτοια δραστηριότητα θα μπορούσε να συνδυαστεί και με επισκέψεις τουριστών που θα παρακολουθούν την διαδικασία και ενδεχομένως θα μπορούσαν να δοκιμάζουν την εξάσκηση σε αυτή την τέχνη με πληρωμή του αντίστοιχου αντίτιμου.

Στη δραστηριότητα αυτή, πλήρως ελεγχόμενη από κατάλληλο φορέα, θα χρησιμοποιούνται μόνον τα εργαλεία και οι μέθοδοι εξόρυξης που χρησιμοποιόντουσαν και στην κλασσική επόχη. Δεν θα επιτρέπονται δυναμίτες, κομπρεσέρ, τρυπάνια, φορτωτές κλπ. Ισως μόνον φορτηγά για την μεταφορά των μαρμάρων στην πόλη, αφού πρώτα υποστούν το αρχικό λάξευμα επί τόπου.

 

6.       Απουσία πολλών δεξαμενών νερού στην περιοχή του βουνού και της πόλης μας

Αυτό είναι ένα από τα μυστήρια της περιοχής, κάτι σαν τα μαγνητικά πεδία που πολλοί λένε πως υπάρχουν στο βουνό J. Είναι αλήθεια ότι, τα τελευταία χρόνια, εγκαταστάθηκαν σε επιτελικές περιοχές πολλές μεγάλες δεξαμενές, ανοιχτές στο πάνω μέρος τους για να ρουφούν νερό τα ελικόπτερα. Εξαιρετικό μέτρο! Αξίζουν συγχαρητήρια σε όσους το σκέφτηκαν και το υλοποίησαν.

 

Όμως, υπάρχουν και πάρα πολλές διάσπαρτες μικρές ή μεγαλύτερες «κοινές» πλαστικές δεξαμενές που στην συντριπτική τους πλειοψηφία μένουν αδειανές.  Απορώ, διότι η πυρόσβεση δεν γίνεται μόνον με ελικόπτερα, γίνεται και με πυροσβεστικά οχήματα όλων των ειδών: Από τα μεγάλα της πυροσβεστικής μέχρι τα μικρά ημιφορτηγά των εθελοντικών ομάδων. Δεν θέλουν όλοι αυτοί κοντινά σημεία τροφοδοσίας με νερό;

Εχω ακούσει όλων των ειδών τις δικαιολογίες γι’ αυτή την έλλειψη πολλών γεμάτων δεξαμενών:

-          Δεν βολεύουν, διότι τα πυροσβεστικά οχήματα δεν έχουν κατάλληλη βάνα να συνδεθεί με τη βάνα της δεξαμενής,

-          Οι κοινές δεξαμενές είναι για πότισμα και δεν κάνουν για πυρόσβεση!!!

-          Η ταχύτητα γεμίσματος είναι πολύ αργή, βολεύει περισσότερο να πάμε να γεμίσουμε στους πυροσβεστικούς κρουνούς.

Σε αυτό το τελευταίο θα σταθώ να το σχολιάσω: Δεκτό, άμα ο κρουνός δουλεύει (και είναι σχετικά κοντά) σαφώς είναι πιο εύκολο και γρήγορο να γεμίσεις το πυροσβεστικό όχημα από εκεί. Όμως, οι κρουνοί στην Πεντέλη βρίσκονται σε υψόμετρο και χρειάζεται να δουλεύει το κεντρικό πιεστικό συγκρότημα της ΕΥΔΑΠ προκειμένου να έχουν νερό, αλλιώς μένουν άχρηστοι, όπως έγινε στην φωτιά του 2007 όπου, λόγω της διακοπής της ΔΕΗ, τα πυροσβεστικά έπρεπε να πάνε στο Χαλάνδρι να γεμίσουν! Ασε που συχνά η πυροσβεστική μπορεί να δώσει εντολή στη ΔΕΗ να διακόψει την παροχή ρεύματος, είτε διότι τα καλώδια κάνουν σπινθήρες είτε για να μην κινδυνεύουν τα ελικόπτερα που πετάν για να σβήσουν τη φωτιά.

 

- Τι πρέπει να γίνει;
 

Θέλει ρώτημα; Μα να συντηρηθούν και να γεμίσουν όλες οι υπάρχουσες κοινές δεξαμενές και να αγοραστούν και άλλες ώστε να τοποθετηθούν σε επιτελικά σημεία. Ας τοποθετηθούν πάνω σε βάσεις που θα τους δίνουν την κατάλληλη διαφορά ύψους από τη θέση του πυροσβεστικού οχήματος έτσι ώστε, με την υψομετρική διαφορά, να γεμίζει το όχημα σε εύλογο χρονικό διάστημα.

Μόνον έτσι θα εξασφαλισθεί ένας στοιχειώδης ανεφοδιασμός των πυροσβεστικών οχημάτων άμα έχει πέσει το δίκτυο της ΔΕΗ/ΔΕΔΔΗΕ.

Παράλληλα, ας εξεταστεί και η δημιουργία 1-2 λιμνοδεξαμενών στο βουνό που θα έχουν πολλαπλό χαρακτήρα: Αντιπλημμυρικό, αναψυχής και αποθήκευσης νερού για πυρόσβεση (και πότισμα).
 

Αυτά από εμένα, σας ευχαριστώ για την προσοχή σας.

 

Νέα Πεντέλη, Ιούλιος 2019

Αλέξανδρος Αργυρόπουλος

 

 

- Να και η απάντηση της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας, στην οποία κοινοποίησα την παραπάνω επιστολή: